Günümüzde pek çok hastalığa karşı korunmak amacıyla geliştirilen aşılar arasında en etkilisi hangisi sorusu sıkça sorulur. Öncelikle belirtmek gerekir ki, farklı hastalıklara yönelik farklı amaçlarla geliştirilen aşılar bulunmaktadır. Virüsler için antiviral aşılar, bakteriler için bakteriyel aşılar ve kanser gibi diğer hastalıklar için terapötik aşılar mevcuttur.
Ayrıca, bir aşının etkili olup olmadığı bağışıklık sistemini nasıl yanıtlattığına bağlıdır. Enfeksiyondan korunma oranı, hastalığı hafifletme oranı ve hastalığın yayılmasını önleme oranı gibi farklı kriterler kullanılarak ölçülür.
Son zamanlarda Covid-19 salgınıyla mücadele kapsamında Moderna ve Pfizer/BioNTech aşıları, yüksek etkinlik oranları sebebiyle öne çıkmıştır. Ancak, her kişinin farklı özellikleri olduğu için en iyi aşının herkes için aynı olduğunu söylemek mümkün değildir.
Buna rağmen, günümüzde Covid-19’a karşı mücadelede Moderna ve Pfizer/BioNTech aşıları en etkili olanlar olarak görünmektedir.
Aşı Çeşitleri
Aşılar, her biri farklı amaçlarla geliştirilmiştir. Virüslerle mücadele etmek için antiviral aşılar, bakteri enfeksiyonlarına karşı bakteriyel aşılar, kanser veya alerjen gibi diğer hastalıklar için ise terapötik aşılar mevcuttur.
Antiviral aşılar, virüslerin neden olduğu enfeksiyonlarda kullanılır. Bunlar, HIV, hepatit B, grip ve Covid-19 gibi virüsler için örnektir. Bakteriyel aşılar, bakteri enfeksiyonlarına karşı uygulanır. Bu aşılar, tetanos, kuduz ve kızıl ateş gibi bakteriyel enfeksiyonlara karşı koruma sağlarlar.
Terapötik aşılar ise, kanser, alerji ve benzeri hastalıkların tedavisinde kullanılır. Bu aşılar, hastalığı tedavi etmek yerine, hastalığın neden olduğu etkiyi azaltmaya veya engellemeye yönelik olarak tasarlanmıştır.
Aşıların bileşenleri de çeşitlilik gösterir. Bazı aşılar, virüs veya bakterinin öldürülmüş veya zayıflatılmış bir formunu içerirken, diğerleri sadece proteinler veya virüs parçalarını içerir. Aşıların çeşitliliği, farklı hastalıklara karşı daha etkili aşılara sahip olunmasına imkan tanımaktadır.
Aşı Etkinliği Nedir?
Aşıların etkinliği, bağışıklık sistemini nasıl yanıtlattığına bağlıdır. Bağışıklık sistemi, aşıyla vücuda giren Antijenler dediğimiz yabancı maddelerle mücadele etmeye başlar. Antijenleri tanıyan bağışıklık sistemi, onları hücresel ve humoral bağışıklık yoluyla yok etmeye çalışır. Aşıların etkinliği enfeksiyondan korunma oranı, hastalığı hafifletme oranı veya hastalığın yayılmasını önleme oranı gibi birkaç farklı kriter kullanılarak ölçülür. Bu kriterler, aşıların farklı etkilerini ölçmek için farklı yöntemler kullanır. Örneğin, enfeksiyondan korunma oranı, aşının aldığı kişilerde enfeksiyon gelişme oranını gösterir. Hastalık hafifletme oranı ise aşının geliştirilme amacına göre hastalığın şiddetini azaltma etkisini ifade eder.
Moderna ve Pfizer/BioNTech Aşıları
Moderna ve Pfizer/BioNTech aşıları, dünya genelinde Covid-19 salgınına karşı mücadelede kullanılan aşılar arasında öne çıkmaktadır. Her iki aşı da başarıyla anti-viral etki göstermektedir ve enfeksiyonun yayılmasını önlemek için yüksek etkinlik oranlarına sahiptir.
Pfizer/BioNTech aşısı, klinik çalışmalarda %95’e varan etkinlik oranları ile dikkat çekmektedir. Moderna aşısı da benzer şekilde yüksek etkinlik oranlarına sahiptir.
Ayrıca, bu aşılar ilk dozdan sonra bile enfeksiyondan korunma açısından yüksek oranlar göstermektedir. Moderna aşısı, ilk dozdan 14 gün sonra %80 ve ikinci dozdan 14 gün sonra %94,1 koruma sağladığı bildirilmiştir. Pfizer/BioNTech aşısı için de benzer şekilde, ilk dozdan 12 gün sonra %52-80 ve ikinci dozdan 7 gün sonra %95 koruma sağladığı bilinmektedir.
Yapılan araştırmalar, Moderna ve Pfizer/BioNTech aşılarının yan etki oranlarının da düşük olduğunu göstermektedir. En sık görülen yan etki, ağrı, kızarıklık ve şişlik gibi hafif hasta hissi olabilen bir enjeksiyon bölgesindeki hassasiyettir. Yorgunluk, baş ağrısı, ateş, terleme gibi hafif semptomlar da görülebilmektedir.
Moderna ve Pfizer/BioNTech aşıları, Covid-19’un etkili bir şekilde önlenmesi ve yayılmasının engellenmesi için en iyi seçenekler arasındadır.
AstraZeneca ve Johnson & Johnson Aşıları
AstraZeneca ve Johnson & Johnson aşıları, Covid-19’a karşı etkili olan diğer aşılar gibi bağışıklık sisteminin virüse karşı mücadelesini desteklemektedir. Ancak, diğer aşılara kıyasla daha düşük etkinlik oranlarına sahiptir. AstraZeneca aşısının etkinlik oranı %70-90 arasında değişmektedir ve Johnson & Johnson aşısı ise %72 etkinlik göstermektedir. Bu aşıların bir avantajı, daha kolay saklanabilmesidir. AstraZeneca aşısı normal buzdolabı sıcaklığında saklanabilirken, Johnson & Johnson aşısı ise -20 derecede saklanabilir. Bu nedenle, özellikle zorlu coğrafyalarda aşılama yapılabilmesi için tercih edilmektedirler.
- AstraZeneca: %70-90 etkinlik, normal buzdolabı sıcaklığında saklanabilir
- Johnson & Johnson: %72 etkinlik, -20 derecede saklanabilir
Sinovac ve Sputnik V Aşıları
Sinovac ve Sputnik V aşıları, Covid-19’a karşı geliştirilen diğer aşılara kıyasla etkinlik oranları bakımından daha düşük sıralarda yer almaktadır. Sinovac aşısının etkinlik oranı %50-78 arasındayken, Sputnik V aşısının etkinlik oranı %91,6 olarak açıklanmıştır. Ancak, birçok ülkede Sinovac aşısı kullanılmaya devam edilmekte ve ayrıca bazı ülkeler Sputnik V aşısını kullanmaya başlamıştır. Bu aşıların diğer aşılara göre daha düşük etkinlik oranlarına sahip olmalarına rağmen, hala Covid-19’a karşı koruma sağlayabilecekleri düşünülmektedir.
Diğer Aşı Çeşitleri
Kuduz, çocuk felci, tetanos ve çocukluk çağı hastalıkları gibi diğer aşılar, hastalığın türüne ve bağışıklık sistemine bağlı olarak farklı etkinlik oranlarına sahiptir. Örneğin, çocuk felci aşısı ile yüzde 99’dan fazla enfeksiyondan korunma sağlanırken, tetanos aşısının etkinliği yüzde 95’tir. Ayrıca, kızamık, suçiçeği, boğmaca gibi diğer hastalıklar için de farklı aşılar mevcuttur.
Bazı aşılar birden fazla hastalığa karşı koruma sağlayabilir. Örneğin, Hib ve pneumokok hastalıklarına karşı geliştirilen aşının birlikte verilmesi, beş yaş altı çocuklarda pnömokok ve Hib enfeksiyonlarına karşı yüzde 90’a varan koruma sağlamaktadır. Benzer şekilde, kızamık, kızamıkçık ve kabakulak hastalıkları için MMR aşısı da birden fazla enfeksiyona karşı koruma sağlar.
Her hastalık için farklı etkinlik oranlarına sahip olan aşılar, kişinin yaşına, sağlık durumuna ve geçmişteki aşılama durumuna göre değişebilir. Bu nedenle, hangi aşının en iyi olduğuna karar vermeden önce mutlaka bir sağlık uzmanına danışmak önemlidir.
En İyi Aşı Hangisi?
Her insanın farklı gereksinimleri göz önüne alındığında, en iyi aşı herkes için farklılık gösterebilir. Ancak, şu anda yapılan çalışmalar gösteriyor ki Covid-19’a karşı mücadelede Moderna ve Pfizer/BioNTech aşıları en başarılı iki aşı olarak öne çıkıyorlar. Bu aşılar, enfeksiyondan korunma oranları ve hastalığı hafifletme oranları bakımından oldukça yüksek etkinlik göstermektedirler. Halen devam eden araştırmaların sonuçlarına göre, Moderna aşısı %94,1 etkinlik oranına sahipken, Pfizer/BioNTech aşısı %95 etkinlik oranı ile öne çıkıyor.
Sonuç
Uzun süredir devam eden tartışmaya rağmen en iyi aşı hangisi sorusu oldukça farklı yanıtlar getiriyor. Her aşı, farklı bir hastalık ya da virüsle mücadele etmek için geliştiriliyor. Dolayısıyla en iyi aşı her biri için farklı olabilir.
Ancak, Covid-19 salgınıyla mücadelede Moderna ve Pfizer/BioNTech gibi RNA aşıları yüksek etkinlik oranları ile öne çıkmaktadır. Bu aşılar, enfeksiyondan korunma oranlarını %90’dan fazla arttırmıştır. Diğer aşılar da Covid-19’a karşı etkili olarak üretilse de etkinlik oranları Moderna ve Pfizer aşılarına kıyasla daha düşüktür.
Bununla birlikte, aşıların geliştirilmesi ve üretimi konusunda araştırmalar ve çalışmalar hala devam etmektedir. Ancak, bugün için Covid-19’a karşı Moderna ve Pfizer/BioNTech aşıları en etkili olanlar olarak görünmektedir.
