Tarikatlar, din ve spiritualite konularındaki arayışlarını tarikatların öğretileri sayesinde bulan insanların bir araya geldiği gruplardır. Her ne kadar bazıları için bu bir rehberlik, öğrenme ve meşrulaştırma aracı olsa da, diğerleri içinse tamamen manipülatif bir oluşumdur. Bu makalede, dünya genelinde en popüler tarikatları inceleyeceğiz. Ayrıca, her tarikatın inançları, liderlik yapısı, ritüelleri ve eleştiriler hakkında bilgi vereceğiz. Hangi tarikatın en iyisi olduğu tartışmasız bir konudur, ancak her birinin inançları ve öğretileri kendine özgüdür.
Tarikat Nedir?
Tarikatlar, İslam’ın tasavvufi geleneği içinde ortaya çıkmış olan bir dini yapıdır. Bu yapılar, öğrencilerin bir şeyhin önderliğinde düzenli bir şekilde kullanılan ritüellere katıldığı bir topluluk oluşturur. Tarikatlar, İslam dininin hükümlerine ve İslami öğretilere dayanır ve öncelikle manevi bir hayatı sürdürmek üzerine odaklanır.
Tarikat kelimesi, Arapça kökenli bir kelime olan “tarika”dan gelir, bu kelime “yol göstermek, bir işi kolaylaştırmak” anlamına gelir. İslam dünyasında tarikatlar, erken dönemlerde doğan bir dini ve sosyal yapı olarak ortaya çıktı. İlk tarikatlar, İran ve Basra’da ayrı ayrı ortaya çıkmış ve sonrasında farklı zamanlarda diğer bölgelere yayılmıştır.
Tarihteki en bilinen İslami tarikatlar arasında, meşhur tasavvuf alimi Mevlana Celaleddin-i Rumi’nin de öğrencileri arasında yer alan Mevlevi tarikatı, Osmanlı İmparatorluğu döneminde etkili olmuş olan Nakşibendi Tarikatı, ve Şazeli Tarikatı gibi dünyanın her yerinde takipçileri bulunan kaynaklarına dayanan tarikatlar yer alır.
En Popüler Tarikatlar
Dünya genelinde birçok tarikat bulunsa da bazıları diğerlerine göre daha popülerdir. İşte en popüler tarikatlar listesi ve kısa özetleri:
| Tarikat | Kısa Özet |
|---|---|
| Nakşibendi | Mutasavvıf tarikatıdır ve İslam dini içerisinde önemli bir yer tutar. Dünya genelinde yaygın bir şekilde takip edilmektedir. |
| Süleymaniye | Türkiye’de merkezi yer alan bir tarikattır. İslam dini içinde önemli bir yer tutar ve geniş bir takipçi kitlesine sahiptir. |
| Alevi-Bektaşi | Türkiye’de etkili bir tarikattır ve İslam dini ile birlikte yerel kültürlerin öğelerini de içerir. Özellikle Anadolu’da yaygındır. |
| Melevi | İslam dinine dayalı bir tarikattır. Türkiye ve diğer İslam ülkelerinde takip edilir. |
| Rastafarianizm | Jamaica’da ortaya çıkan bir tarikattır. Bob Marley gibi ünlü müzik sanatçıları tarafından da yaygınlaştırılmıştır. İnsan hakları, barış ve diğer önemli konulara sahip olduğu için dünya genelinde takip edilmektedir. |
Bunlar sadece dünya genelinde popüler olansa bile, tarikatlar genellikle yerel topluluklarda da popülerdir ve bölgesel farklılıklar gösterir.
Nakşibendi Tarikatı
Nakşibendi tarikatı İslam tarihinde en eski tarikatlardan biridir. Adını kurucusu olan Bahaeddin Nakşibendi’den alır ve öğretisi genellikle “Sessiz Zikir” olarak bilinir. Osmanlı İmparatorluğu’nda büyük bir etki olsa da, şimdi de geniş bir coğrafyada takipçileri var. Orta Asya, Çin, Hindistan ve Kuzey Afrika’da bulunan takipçileri, Yakın Doğu’da, Balkanlar’da ve Rusya’da da mevcuttur.
Nakşibendi tarikatı, 14. yüzyıl Ortadoğu’sunda kuruldu. Bahaeddin Nakşibendi, öğretilerinin merkezinde kişinin kendisi içindeki Tanrısal varlığı keşfetmesi ve kişinin kendisini Tanrı’ya adaması fikrinin yattığına inanıyordu. Bu öğreti, İslam’da evrensel bir dinî hareket olarak kabul edilir.
Nakşibendi tarikatı, diğer İslami tarikatlardan farklı bir liderlik yapısına sahiptir. Şeyhler, genellikle bilgi ve deneyimleriyle takipçilerin saygısını kazanırlar. Takipçiler genellikle şeyhlerine bağlılıklarını dile getirir ve öğütlerini dikkate alırlar. Tarikatta semah dansı ya da diğer ritüeller pek yoktur, ancak sessiz zikir daha yaygındır.
Süleymaniye Tarikatı
Süleymaniye Tarikatı, Köstence’de doğan Hazreti Süleyman Peygamber’in öğretilerine dayanan bir tarikattır. Doğu Karadeniz yöresinde de çok yaygındır. Köstence’de İslam dinine geçen Süleyman Paşa zamanla Osmanlı toprağında yüksek mevkilere kadar yükselen bir devlet adamıdır. Hac mevsimi için yaptığı hac yolculuğunda aldığı manevi terbiye sonrasında kendisine Nasîbiyye ismi verilen tarikata bağlanarak diğer tarikatlarla bir arada yaşamayı başarmıştır.
Süleymaniye Tarikatı’nın özellikleri arasında Kur’an’ı Kerim’in öğrenilmesi, dervişler arasında görülen şefkat, tevazu, mütevazi olma, fedakarlık, güvenilir olma, yardımların paylaşılması, insanların dua isteklerinin yerine getirilmesi gibi inançlar yer alır. Tarikat, muhtelif zikir ve eğitim araçlarıyla dervişlerinin maneviyatını ve inancını pekiştirmeyi hedefler. Dervişler aydınlatılmış bir zihin ve kalple, kendilerini Allah’a adarlar.
Süleymaniye Tarikatı’nın liderleri arasında İmam-ı Rabbani, Seyyid Yahya, Ataullah Efendi, Abdülaziz Efendi ve Hasan Hilmi Baba yer alır. Tarikat, özellikle Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemlerinde etkisini kaybetse de hala birçok takipçisi vardır.
Alevi-Bektaşi Tarikatı
Alevi-Bektaşi tarikatı, İslam’da önemli bir yere sahip olan ve Anadolu’da yaygın bir şekilde uygulanan bir tarikattır. Kökeni, genel olarak İslam’ın Şiiliği ve Türkmen inançlarına dayanır. Bektaşilik’in kurucusu olan Hacı Bektaş Veli, 13. yüzyılda Anadolu’ya geldi ve burada tarikatın temel fikirlerini yaydı. İnanç sistemleri arasında aktif ve pasif unsurlar, vahdet-i vücuda inanç, yedi ulu ozanlar, pir, rehber ve yol arkadaşlığı yer alır. Alevi-Bektaşi tarikatı, cem törenleri, semah dansı ve müzikal uygulamalar gibi dini ritüellerle dikkat çeker. Ayrıca, tarikatın egemen olmadığı alanlarda sosyal adalet, eşitlik ve insan haklarına saygı değerleri temel prensipleridir.
Tarikatların İç Yapısı
Tarikatların iç yapısına bakacak olursak, liderlik, inançlar, uygulamalar ve ritüeller önemli unsurlardır. Tarikatların lideri genel olarak Şeyh olarak tanımlanır ve liderler kendilerine bağlı müridleri yönetirler. Tarikatlarda inançlar genellikle İslam’a dayanır ve tarikatın öğretilerini takip edenler arasında sıkı bir ilişki bulunur. Uygulamalar arasında zikir, semah ve bedenin arındırılması gibi teknikler yer alır. Ritüeller ise genellikle belirli gün ve gecelerde gerçekleştirilir ve tarikatın kurucusuna ya da önemli kişiliklere saygı amacı taşır. Tabii ki her tarikatın yapısı farklılık gösterir ancak bunlar genel olarak tarikatların iç yapısını oluşturan ana unsurlardır.
Şeyhlik Sistemi ve Sırlar
Tarikatlarda liderlerin seçimi ve bağlılık sistemleri “şeyhlik sistemi” olarak adlandırılır. Şeyh, tarikatın lideri veya öğretmenidir ve tarikatın ruhani rehberidir. Şeyhler, tarikatın gizli bilgilerine ve ritüellerine hakimdirler ve genellikle tarikatta çok önemli bir rol oynarlar. Şeyhler, çoğunlukla, sadık takipçilerinden oluşan küçük bir grup seçer ve bu kişilerin tarikata tam olarak bağlı olduğundan emin olurlar. Şeyhler, bir tarikatta tam hakimiyete sahiptirler ve üyeleri disiplin altında tutarlar. Bu disiplin, tarikatın inançlarına, ritüellerine ve uygulamalarına bağlı kalmakla sınırlı değildir. Şeyhler aynı zamanda tarikatın sırlarını da yönetirler ve sadece seçilmişlerin bu sırlara erişimleri olabilir. Bu nedenle şeyhler, tarikatların en önemli figürlerinden biridir ve tarikatın tarihi ve geleneği açısından büyük önem taşırlar.
Zikir ve Semah
Zikir ve semah, tarikatların meditatif uygulamaları arasında yer almaktadır. Zikir, tekrarlanan kelime, dua veya ayetlerin okunarak Allah’a yönelme çabasıdır. Bu uygulama, bireyin Allah’a yakınlaşmasına ve zihni dinginliğe kavuşmasına yardımcı olur. Semah ise, müzik eşliğinde yapılan bir dans ritüelidir. Bu dans, dervişlerin Allah ile birlikte uyum içinde hareket etme çabasını temsil eder. Semahın, bedenin ve zihnin uyum halinde olması için yapılan bir meditasyon yöntemi olduğuna inanılmaktadır. Genellikle kalabalık bir grupla yapılan semahlar, tarikatların en bilinen uygulamaları arasındadır.
Tarikatların Çatışmaları ve Eleştirileri
Tarikatların birbirleriyle ve toplumla olan sorunları ve eleştirileri oldukça tartışmalıdır. Bazı kişiler, tarikatların toplum tarafından eleştirilmesi gerektiğini düşünürken, diğerleri tarikatların ibadetlerini özgürce yapabileceğini savunur. Tarikatların eleştirilen yönlerinden birisi, üyeleri arasında gerçekleşen çatışmalardır. Bazı tarikatların lider değişikliklerinde veya inanç konularında çatışmalar yaşandığı bilinmektedir.
Bu çatışmaların yanı sıra, bazı tarikatlar toplum tarafından eleştirilmektedir. Bu eleştirilerin başında, tarikatların insanların sosyal hayatlarındaki etkileri gelir. Birçok kişi, tarikatların izolasyonu ve toplumda yalnızlaştırmaları nedeniyle eleştirir. Ayrıca, bazı tarikatların ticari kaygılarını ön plana çıkarmaları ve insanların maddi olarak sömürülmeleri de eleştirilmektedir.
Tüm tartışmalara rağmen, tarikatların toplumda kendilerine yer bulduğu bir gerçektir. Bazı tarikatlar, geleneksel yapılarına sadık kalarak faaliyet gösterirken, bazıları ise modern dünyanın dinamikleriyle uyumlu hale gelmiştir. Tarikatların geleceği hakkında yorum yapmak zor olsa da, bu yapıların hala toplum tarafından ilgi gördüğü ve üyelerinin var olduğu görülmektedir.
Güncel Eleştiriler
Tarikatlar, modern dünyadaki birçok iletişim aracından yararlanarak kendilerini daha fazla tanıtmakta ve yaymaya çalışmaktadırlar. Ancak son zamanlarda, bazı tarikatlar suçlamalarla karşı karşıya kalmışlardır. Özellikle, ünlü isimlerin tarikatlara katılıp parasal ve cinsel tacize uğramaları, tarikatların çağdaş dünyadaki yeri hakkında endişeleri artırmaktadır.
Ayrıca, bazı eleştirmenler tarikatların, gerçek manevi hedefleri hakkında yalan söylediklerini ve insanları manipüle ettiklerini düşünmektedirler. Bu eleştiriler, Bazı tarikatların amaçlarının insanları sömürmek ve kendi çıkarları için kullanmak olduğuna inanan kişiler tarafından desteklenmektedir.
Sonuç olarak, tarikatlar hakkında güncel eleştiriler devam etmektedir. Dünya genelinde yapılan araştırmalar, bazı tarikatların daha sonra sorunlu hale gelmesine sebep olan liderlik, inançlar ve uygulamalar ile alakalı olarak eleştiriler almaktadırlar.
Tarikatların Geleceği
Tarikatların geleceği, dünya dinamikleri ve değişen kültürlerle şekillenecektir. Günümüzde, birçok tarikat, modern toplumun hızlı ritmini takip edebilmek için yeniliklere açılmaktadır. Özellikle genç nesiller arasında tarikatların popülerliği azalmış olsa da, bazı tarikatlar hala güçlü bir topluluk olmayı sürdürmektedir.
Bununla birlikte, tarikatların bazı eleştirileri ve skandalları da dikkat çekmektedir. Yine de, bazı tarikatlar modern dünyanın dinamikleriyle uyum sağlamakta ve birçok toplumda hala saygın bir yere sahip olmaktadır. Bazı tarikatlar, özellikle Batı ülkelerinde, Yoga veya meditasyon öğretisi gibi modern hareketlerle kaynaşarak kendilerini yenilemişlerdir.
Diğer taraftan, bazı tarikatların toplumda yerleri azalmıştır çünkü yaşanan bazı olaylardan dolayı güven kaybetmişlerdir. Tarikatların geleceği, kültür ve toplumlarda olan değişikliklere göre farklılık göstermektedir.
Özetle, tarikatların geleceği toplum ve kültürlerde meydana gelen değişikliklerle şekillenecektir. Bazı tarikatlar modern hayatın hızlı ritmiyle uyum sağlamaya çalışırken, bazıları güçlerini sürdürmek için kendilerini yenileyebilmiştir. Ancak, bazı tarikatların yaşadığı skandallar ve eleştiriler de geleceklerini etkileyebilir. Tarikatların geleceği hakkında daha fazla şey söylemek için zamana ihtiyacımız var.
Din ve Toplum Olarak Tarikatlar
Tarikatlar yüzyıllardır din ve toplumun birçok yönüne etki etmiştir. Birçok insan, tarikat liderlerine ve öğretilerine büyük saygı ve bağlılık duyar. Bu bağlılık bazen aynı dine sahip olmayanlara kıyasla daha yüksek bir seviyeye çıkabilir. Ancak, günümüzde tarikatların yeri ve etkisi değişiyor gibi görünüyor. Bazıları modern hayata adapte olamıyor ve eleştirilere maruz kalıyor. Diğerleri ise hala ilgi ve bağlılığı koruyor ve toplumda önemli bir rol oynuyor. Özellikle Tasavvuf tarikatları, insanlara manevi bir bağlantı arayanlar için hala çekici bir seçenek olmaya devam ediyor.
